مقدمه خدمات فرهنگی بوم‌سازگان (CES) به منافع غیرمادی و تماس غیرفیزیکی انسان‌ها با آبخیز گفته می‌شود. از جمله شاخص‌های CES، ارزش‌های زیبایی‌شناختی و معنوی، حس مکان و الهامات و سیستم دانش و ارزش‌های آموزشی می‌باشد. انسان ابتدا بر اساس فرهنگ خود محیط را درک و سپس منافع غیرمادی را از بوم‌سازگان دریافت می‌کند. از طرفی، گردشگری یکی از فعالیت‌های تأثیر گذار بر فرهنگ و خدمات بوم‌سازگان است. در واقع؛ گردشگری پدیده‌ای اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی است که با جابه‌جایی مردم به مکانی خارج از محل زندگی‌شان ارتباط دارد. گردشگری می‌تواند تأثیرات متفاوتی مانند تغییر در ارزش‌ها، رفتار افراد، روابط زندگی جمعی، سبک زندگی، سطوح امنیت و غیره را به دنبال داشته باشد. در این راستا؛ با توجه به این مهم، پژوهش حاضر با هدف ارزیابی اثر فعالیت‌های گردشگری بر مؤلفه‌های CES در آبخیز اسکندری واقع در بالادست حوضه سد زاینده‌رود انجام شد. این حوضه واقع در استان اصفهان و شامل شهرستان‌های بویین و میاندشت، تیران و کرون، چادگان، خوانسار، فریدن و فریدون‌شهر می‌باشد. مواد و روش‌ها پژوهش حاضر از نوع کاربردی و توصیفی- تحلیلی است که داده‌های آن به روش‌های کتابخانه‌ای، مشاهده و مطالعات میدانی شامل پرسشنامه و مصاحبه چهره به چهره جمع‌آوری شده است. بر این اساس، پس از بررسی جاذبه‌های گردشگری محدوده مورد مطالعه؛ به‌منظور ارزیابی اثر گردشگری بر CES، شاخص‌هایی در قالب پرسشنامه بر مبنای طیف لیکرت طراحی شد. طیف لیکرت، شامل پاسخ‌هایی از خیلی‌کم (1) تا خیلی‌زیاد (5) می‌باشد. در ادامه، روایی پرسشنامه‌ها توسط متخصصین خبره مورد تأیید قرار گرفت. برای تعیین پایایی شاخص‌های مورد بررسی از آلفای کرونباخ استفاده شد. میزان آلفای کرونباخ برای شاخص‌های حس مکان، ارزش‌های زیبایی‌شناختی و معنوی و سیستم دانش و ارزش‌های آموزشی به‌ترتیب 85/0، 93/0 و 88/0 به‌دست آمد. سپس با پیمایش در منطقه، نسبت به تکمیل پرسشنامه‌ها توسط گردشگران اقدام گردید. در نهایت، تجزیه و تحلیل داده‌های جمع‌آوری شده و مقایسه آماری با استفاده از آزمون t تک نمونه‌ای در نرم‌افزار SPSS انجام شد. در مرحله بعد؛ برای ارزیابی CES در حوزه آبخیز اسکندری، از تعداد افراد بازدیدکننده از مناطق گردشگری طبیعی نیز استفاده شد. در این راستا؛ ابتدا تعداد افراد بازدیدکننده محاسبه، سپس برای بیان شاخص گردشگری بدون بعد، دامنه صفر تا یک به چهار طبقه با دامنه یکسان طبقه‌بندی شد.
نتایج و بحث نتایجپژوهش حاکیازآناستکهدر مجموع،فعالیتهایگردشگری بر CES نقش مؤثری داشته است. البته این تأثیر در ابعاد مختلف یکسان نیست و مؤلفه‌های CES یعنی ارزش‌های زیبایی‌شناختی و معنوی، حس مکان و الهامات و سیستم دانش و ارزش‌های آموزشی به‌ترتیب اولویت اول تا سوم را به خود اختصاص داده‌اند. در این راستا؛ برای سنجش مؤلفه حس مکان و الهامات از شاخص‌های تشدید علاقه گردشگران، افزایش ارزش منطقه، احساسات، بازدید بیشتر و حس مسئولیت بیشتر گردشگران استفاده شد. ارزش‌های زیبایی‌شناختی شامل تنوع فضایی، اصلاح عیوب و نقوص فضاها، افزایش کیفیت و زیبایی، افزایش هویت کالبدی و نظم ظاهری فضای منطقه بوده است. ضمن‌اینکه؛ شاخص‌های احترام بیشتر به قوانین اجتماعی، افزایش مسئولیت‌پذیری و جرئت ابراز اندیشه، رعایت بیشتر حقوق دیگران، پایبندی گردشگران به تقویت صلح و قوانین حقوق بشر و ارتقای دانش گردشگران در طرز استفاده از منابع طبیعی مربوط به مؤلفه سیستم دانش و ارزش‌های آموزشی می‌باشد. هم‌چنین؛ نتایج حاصل از آزمون معناداری، دلالت بر اثر معنی‌دار فعالیت‌های گردشگری بر مؤلفه‌های CES بود (P=0.05). ضمن‌اینکه؛ شهرستان‌های فریدون‌شهر، خوانسار، چادگان، فریدن، بویین و میاندشت و تیران و کرون به‌ترتیب بیش‌ترین گردشگران را به خود اختصاص داده‌اند.
نتیجه‌گیری در مجموع؛ بیش‌ترین تأثیر فعالیت‌های گردشگری بر روی شاخص‌های افزایش کیفیت و زیبایی منطقه (00/30)، بازدید بیشتر گردشگران در اثر فعالیت‌های گردشگری (30/28) و رعایت بیشتر حقوق دیگران با میانگین 50/23 می‌باشد. ضمن‌اینکه، تعداد افراد بازدیدکننده از مناطق گردشگری پس از فعالیتهایگردشگری مثبت ارزیابی شده است. در واقع؛ فعالیت‌های گردشگریدراین منطقهسببشدهاست مردم علاقهبیشتریبه مناطق گردشگری طبیعیپیداکنند، بهطوریکههمهتصورات،احساساتواشتیاقآنها برای بازدید از منطقه متأثرازفعالیتهای گردشگری است. با این وجود؛ ازآنجاکهتأثیراتنامبردهازسطحایدهآلفاصلهدارد، به‌منظور اثرگذاری فعالیت‌های گردشگری در منطقه، تقویت سازوکارهای نظارتی و اجرائی و برنامه‌ریزی با توجه به پتانسیل‌های منطقه به‌همراه ایجاد زیرساخت در خصوص توریسم و اکوتوریسم پیشنهاد می‌شود.
Karimi Z, Talebi A. The Effect of Tourism on Cultural Services of Zayandeh roud (Eskandari Watershed). jwmseir 2024; 18 (65) : 6 URL: http://jwmsei.ir/article-1-1124-fa.html
کریمی زینب، طالبی علی. اثر گردشگری بر خدمات فرهنگی زاینده‌رود (حوزه آبخیز اسکندری). مجله علوم ومهندسی آبخیزداری ایران. 1403; 18 (65) :62-73
به اطلاع کلیه نویسندگان ، محققین و داوران محترم می رساند:با عنایت به تصمیم هیئت تحریریه مجله علمی پژوهشی علوم و مهندسی آبخیزداری فرمت تهیه مقاله به شکل پیوست در بخش راهنمای نویسندگان تغییر کرده است. در این راستا، از تاریخ ۱۴۰۳/۰۱/۲۱ کلیه مقالات ارسالی فقط در صورتی که طبق راهنمای نگارش جدید تنظیم شده باشد مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
