مقدمه قرارگیری منطقه منحصر به فرد اکولوژیکی هامون در دشت سیستان، اهمیت محیط زیستی خاصی به آن بخشیده است و بر اساس کنوانسیون رامسر منطقه هامون به عنوان یک تالاب بین‌المللی از ارزش‌های اکولوژیکی خاصی برای جهانیان برخوردار است. با این وجود، نادیده گرفته شدن نیازهای اکولوژیک طبیعت منجر به این شده است برخی بوم‌سازگان‌های طبیعی آسیب‌های جدی دیده و در عین حال به کانون تولید گرد و غبار تبدیل شوند. نیاز به تعیین حداقل نیاز آبی بوم‌سازگان‌های آبی و تنظیم جریانات محیط زیستی، مورد توجه جهانی قرار گرفته و از چالش‌های مهم مدیریت آب و بوم‌سازگان‌های تالابی است. داده‌های ماهواره‌ای رایگان در دسترس، تغییرات بلندمدت آب‌های سطحی را نمایان ساخته، مدل‌سازی را بهبود بخشیده و اطلاع‌رسانی از تغییرات را جهت تصمیم‌گیری مدیریت آب مقدور نماید. استفاده از سکوی گوگل ارث انجین (GEE)، نیاز به سرعت در پردازش و دسترسی به داده‌های متنوع را برطرف نموده است. استفاده از پروداکت لایه آب‌های سطحی جهان، با در اختیار گذاشتن باند انتقال و باند فصلی که برآیند تغییرات پهنه‌های آبی از سال 1983 تا 2021 است، می‌تواند سطح مبنای مناسبی را جهت محاسبات نیاز آبی پهنه‌های آبگیر با صرف زمان و هزینه کمتر در اختیار قرار دهد. در این مطالعه سطح مبنای هامون‌ها با استفاده از پروداکت مذکور در سکوی گوگل ارث انجین استخراج شده و در نرم‌افزار آرک جیآیاس مورد تفسیر و استفاده قرار گرفت. در نهایت نیاز آبی هامون‌ها با استفاده از روش هیدرولوژیکی محاسبه شد. مواد و روش‌ها در منطقه سیستان واقع در شرق کشور ایران سه هامون اصلی به نام‌های پوزک، صابری و هیرمند قرار دارد. جهت برآورد حقابه مورد نیاز برای احیای تالاب، با استفاده از روش هیدرولوژیک بیلان آبی، تلفات آب در یک سال آبی از طریق بارش و دبی جبران خواهد شد. جهت برآورد الگوی آبگیری پهنه تالاب از پروداکت لایه آب‌های سطحی جهان، در محیط گوگل ارث انجین استفاده شد. با توجه به اینکه این پروداکت برگرفته از تغییرات پهنه‌های آبی میان سال‌های 1984 تا 2019 است، می‌تواند تالاب را بر اساس رفتار کلی هیدرولوژیک به خوبی پهنه‌بندی نماید. ابتدا با استفاده از باند انتقال، تغییرات پهنه آبی مورد بررسی قرار گرفت. سپس طبقات موجود در این باند با استفاده از باند فصلی مورد تفسیر قرار گرفتند. نقشه نهایی با ادغام طبقاتی که از رفتار مشابهی تبعیت می‌کردند، ایجاد شد. این نقشه به عنوان سطح مبنای برآورد نیاز آبی مورد استفاده قرار گرفت. جهت آشکارسازی روند آبگیری تالاب در فصل‌های مختلف سال، از هر طبقه تعدادی پلات استخراج شده و روند تغییرات شاخص NDWIطی پنج سال (ابتدای 2016 تا انتهای 2020)، پایش شد. سپس با استفاده از میانگین بلند مدت ماهیانه (پنجاه ساله) بارش و تبخیر و تعرق منطقه که به متوسط در فصل تبدیل شد، تلفات آبی و میزان دبی ورودی مورد نیاز جهت پایداری پهنه‌های آبگیر تالاب برآورد شد. نتایج و بحث محدوده‌های "دائمی به فصلی" و "دائمی از دست رفته" در گذشته آب‌دار بوده و در حال حاضر میزان آب کمتری را دریافت می‌کنند. بنابراین جهت تامین حقابه می‌توانند در اولویت اول قرار گیرند. در عین حال محدوده "فصلی" بیشترین حضور آب در طی سال را نشان می‌دهد و در نتیجه می‌تواند اولویت دوم را در تخصیص حقابه به خود اختصاص دهد. مساحت اولویت یک، 7/993 کیلومترمربع، مساحت اولویت دو، 8/871 کیلومترمربع و مساحت اولویت سه 6/1370 کیلومترمربع بوده است. بنابراین با ادغام طبقات مذکور نقشه سطح مبنای برآورد نیاز آبی هامون‌ها در منطقه مورد مطالعه به دست آمد. پس از محاسبه NDWIمیانه شاخص برای هر پیکسل در روند 5 ساله برای هر یک از پهنه‌ها پایش شد، پایش تغییرات NDWIهر کدام از پهنه‌ها نشان می‌دهد بیشترین آبگیری پهنه هامون‌ها در سطح با اولویت 1 در بازه زمانی اپریل تا اگوست (فصل بهار و تابستان)، سطح با اولویت 2 در بازه زمانی فوریه تا ژوئن (فصل زمستان و بهار) و سطح با الویت سوم اغلب خشک و در بعضی از سال‌ها به ندرت در اپریلآبدار است (فصل بهار). در نتیجه نیاز آبی هامون ها با مساحت 3237 کیلومترمربع معادل 3804 میلیون مترمکعب در سال به دست آمده است. نتیجه‌گیری با استفاده از الگوی تعداد ماه‌های حضور آب در پهنه تالاب که از باند فصلی استخراج می‌شود، طبقات یازده گانه باند انتقال مورد تفسیر قرار گرفتند. با توجه به نتایج این پژوهش نیاز آبی هامون ها 3/3804 میلیون مترمکعب در سال با سطح مبنای 3237 کیلومترمربع بوده است. نتایج نشان می‌دهند الگوی رفتار بلند مدت آب در پهنه هامون‌ها حاکی از عدم وجود سطح آب‌دار دائمی در این بوم‌سازگان‌ها است. تغییرات رفتار آبگیری نمایانگر آب‌دار بودن پهنه‌ها در سه فصل بهار، تابستان و زمستان است. یافته‌های این پژوهش با استفاده از پروداکت GEEو تغییر روند شاخص NDWIدر طی زمان توانست به آشکارسازی سیستم هیدرولوژیک این پهنه‌ها تا اندازه زیادی کمک نماید و منجر به برآورد واقع بینانه تر حقابه بوم‌سازگان شود. شاید بتوان بهترین مزیت این روش را در مقایسه با روش‌های سنتی استفاده از تصاویر ماهواره‌ای، علاوه بر صرف زمان کمتر، دید جامع‌تر نسبت به تغییرات منحصر به فرد هر پهنه آبی به نسبت سایر پهنه‌ها دانست. در حقیقت استفاده از سری زمانی تغییرات کمک می‌کند برای هر پهنه آبی متناسب با طبیعت همان پهنه برنامه‌ریزی نمود و مانع از پیش داوری و تکرار یک الگوی ثابت خواهد شد. برآورد نیاز آبی به همراه توزیع فصلی آب، می‌تواند به مدیران و سیاست‌گذاران جهت مطالبه حقابه مورد نیاز هامون‌ها و افزایش بهره‌وری با مدیریت توزیع آب، کمک نماید.
Teimouri S, Razavi Zadeh S, Khosroshahi M, Jalili A, Dargahian K. Estimating the water requirement of Hamoons with the basis area derived from the Landsat product on the Google Earth Engine platform. jwmseir 2024; 18 (64) : 9 URL: http://jwmsei.ir/article-1-1130-fa.html
تیموری سارا، رضوی زاده سمانه، خسروشاهی محمد، جلیلی عادل، درگاهیان فاطمه. برآورد نیاز آبی هامون‌ها با سطح مبنای برگرفته از پروداکت Landsat در سکوی گوگل ارث انجین. مجله علوم ومهندسی آبخیزداری ایران. 1403; 18 (64) :103-113
به اطلاع کلیه نویسندگان ، محققین و داوران محترم می رساند:با عنایت به تصمیم هیئت تحریریه مجله علمی پژوهشی علوم و مهندسی آبخیزداری فرمت تهیه مقاله به شکل پیوست در بخش راهنمای نویسندگان تغییر کرده است. در این راستا، از تاریخ ۱۴۰۳/۰۱/۲۱ کلیه مقالات ارسالی فقط در صورتی که طبق راهنمای نگارش جدید تنظیم شده باشد مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
